ลักษณะ กิจ ผล และเหตุของวิปัสสนา

          ความรู้ความเห็นว่า  สังขารไม่เที่ยง  เป็นทุกข์  เป็นอนัตตาแจ้งชัด  เป็นลักษณะ  คือ  เครื่องหมายของวิปัสสนา

                  ความกำจัดมืด  คือ  โมหะ  อันปิดบังปัญญาให้เห็นความจริงของสังขารว่า  ไม่เที่ยง

เป็นทุกข์  เป็นอนัตตานั้นเสีย  เป็นกิจ  คือเป็นคุณของวิปัสสนา

              ความเห็นจริง  ส่องสว่างในความที่สังขารเป็นของไม่เที่ยง  เป็นทุกข์  เป็นอนัตตา  เป็นผลของวิปัสสนา

                  จิตที่ตั้งมั่นด้วยสมาธิอันใดอันหนึ่ง  (ขณิกสมาธิ  อุปจารสมาธิ  อัปปนาสมาธิ)  เป็นเหตุเกิดขึ้นตั้งอยู่ของวิปัสสนา

วิภาค  คือ  ความจำแนกของวิปัสสนา  ๖  อย่าง

อนึ่ง  ผู้ที่จะเจริญวิปัสสนาพึงทราบ  วิภาค  คือความจำแนกของวิปัสสนา  ๖  อย่างคือ

                  ๑.  อนิจฺจ                            ไม่เที่ยง

              ๒.  อนิจฺจลกฺขณ     เครื่องหมายที่จะให้กำหนดรู้ว่าเป็นของไม่เที่ยง

              ๓.  ทุกฺข                              ของที่สัตว์ทนได้ยาก

              ๔.  ทุกฺขลกฺขณ      เครื่องหมายที่จะให้กำหนดรู้ว่า  เป็นทุกข์

              ๕.  อนตฺตา                          ภาวะมิใช่ตัวมิใช่ตน

              ๖.   อนตฺตลกฺขณํ               เครื่องหมายที่จะให้กำหนดรู้ว่ามิใช่ตัวตน

                                                          

                  สังขารทั้งหลายอันจำแนกออกเป็นขันธ์อายตนะ  และธาตุ  เป็นต้น  เป็นตัว  อนิจจํ    เพราะเกิดขึ้นแล้วดับไป  ในที่สุด

              ความเกิดขึ้นแล้วดับไป  และผันแปรเป็นอย่างอื่น  เป็นอนิจจลักษณะ

                  สังขารทั้งหลายดังกล่าวมา  หรือจะย่นกล่าวอีกอย่าง  หนึ่งว่า  นามรูปนั่นแล  เป็นตัวทุกข์  เพราะถูกบีบคั้นด้วยความเกิด  ความดับ  และความผันแปร  เป็นต้น 

                  การที่ต้องเกิด  ดับ  และผันแปรเป็นอย่างอื่นไปเพราะ  ชรา  พยาธิ  มรณะ  เบียดเบียนเผาผลาญอยู่เป็นนิตย์  เป็นตัวทุกขลักษณะ

                  ธรรมทั้งหลาย  (สังขาร)  เป็นตัวอนัตตา  เพราะว่างเปล่าจากตัวตน  จากสัตว์  จากบุคคล

                  ความเป็นของว่างเปล่าจากตัวตน  จากสัตว์  จากบุคคล  เป็นแต่เพียงสภาวธรรมอย่างหนึ่ง ๆ  เป็นตัวอนัตตลักษณะ