๙. ประวัติพระปุณณมันตานีบุตรเถระ
๑. สถานะเดิม
พระปุณณมันตานีเถระ ชื่อเดิม ปุณณะ เป็นชื่อที่ญาติทั้งหลายตั้งให้แต่เพราะเป็นบุตรของนางมันตานี คนทั้งหลายจึงเรียกว่า ปุณณมันตานีบุตร
บิดา ไม่ปรากฏชื่อ มารดาชื่อนางมันตานี เป็นน้องสาวพระอัญญาโกณฑัญญะ วรรณะพราหมณ์
เกิดที่บ้านพราหมณ์ ชื่อ โทณวัตถุ อยู่ไม่ไกลจากนครกบิลพัสดุ์
๒. มูลเหตุของการบวชในพระพุทธศาสนา
เมื่อพระศาสดาประทับที่เมืองราชคฤห์ พร้อมกับพระอัญญาโกณฑัญญะและพระมหาสาวกอีกจำนวนมาก ปุณณมาณพไปเยี่ยมหลวงลุง จึงได้บรรพชาอุปสมบท พระอัญญาโกณฑัญญะเป็นอุปัชฌาย์ แล้วกลับมายังกรุงกบิลพัสดุ์ อาศัยอยู่ที่ชาติภูมิ บำเพ็ญภาวนาไม่นานก็ได้สำเร็จเป็นอรหันต์
๓. งานประกาศพระพุทธศาสนา
ท่านได้บวชให้กุลบุตรจำนวน ๕๐๐ รูป และสอนให้ปฏิบัติตามกถาวัตถุ ๑๐ ประการ จนได้บรรลุพระอรหัตผลทั้งหมด
ครั้งนั้นพระศาสดาได้เสด็จจากเมืองราชคฤห์ ไปยังเมืองสาวัตถี พระปุณณมันตานีได้ไปเฝ้าพระทศพลจนถึงพระคันธกุฎี พระชินสีห์ได้ทรงแสดงธรรมนำให้ให้เกิดปราโมทย์ จึงได้กราบลาพระตถาคตไปยังอันธวัน นั่งพักกลางวันสงบกายใจ ณ โคนไม้ต้นหนึ่ง พระสารีบุตรเถระได้เข้าไปหา แล้วสนทนาไต่ถามข้อความในวิสุทธิ ๗ ประการ พระเถระวิสัชชนาอุปมาเหมือนรถเจ็ดผลัด จัดรับส่งมุ่งตรงต่อพระนิพพาน ต่างก็เบิกบานอนุโมทนาคำภาษิตที่ดื่มด่ำฉ่ำจิตของกันและกัน
๔. เอตทัคคะ
เพราะพระปุณณมันตานีเถระ มีวาทะในการแสดงธรรมลึกล้ำด้วยอุปมาภายหลัง พระศาสดา ประทับนั่ง ณ ท่ามกลางภิกษุบริษัท จึงได้ตรัสกับภิกษุทั้งหลายตั้งท่านไว้ในเอตทัคคะว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ปุณณะนี้เป็นเลิศแห่งภิกษุสาวกทั้งหลายของเราผู้เป็นพระธรรมถึก
๕. บุญญาธิการ
แม้พระปุณณมันตานีเถระนี้ เห็นพระปทุมุตตรศาสดา มีพุทธบัญชาตั้งสาวกผู้ฉลาดไตรปิฏก ยกให้เป็นผู้ประเสริฐล้ำเลิศในด้านการเป็นพระธรรมกถึก จึงน้อมนึกจำนงหมายอยากได้ตำแหน่งนั้น พระศาสดาจารย์ทรงรับรองว่าต้องสมประสงค์ จึงมุ่งตรงต่อบุญกรรม ทำแต่ความดี มาชาตินี้จึงได้ฐานันดรสมดังพรที่ขอไว้
๖. ธรรมวาทะ
บุคคลควรสมาคมกับสัตบุรุษผู้ฉลาด ชี้แจงให้ทำแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์ นักปราชญ์ทั้งหลาย ย่อมไม่ประมาท เห็นแจ้งด้วยปัญญา จึงได้บรรลุประโยชน์อันยิ่งใหญ่ ลึกซึ้ง ละเอียด สุขุม เห็นได้ยาก
๗. ปรินิพพาน
พระปุณณมันตานีบุตรเถระ ได้ช่วยพระศาสดาประกาศพระพุทธศาสนาจนตลอดชีวิตแล้วได้ปรินิพพานด้วยอนุปาทิเสสนิพพาน ไม่มีภพใหม่ อีกต่อไป