ปัญหาและเฉลยธรรม นักธรรมชั้นเอก สอบในสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๔๓ วันพฤหัสบดี ที่ ๑๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๔๓

๑.	๑.๑	คำว่าโลก ในพระบาลีว่า “เอถ ปสฺสถิมํ โลกํ ฯปฯ”   หมายถึงอะไร ?
	๑.๒	พระบรมศาสดาทรงชักชวนให้มาดูโลกนี้โดยมีพระประสงค์อย่างไร ?
๑.	๑.๑	คำว่า โลก โดยตรงหมายถึงแผ่นดินซึ่งเป็นที่อยู่อาศัย  โดยอ้อมหมายถึง      หมู่สัตว์ผู้อยู่อาศัย
	๑.๒	ทรงมีพระประสงค์ให้พิจารณาดูให้รู้จักของจริง เพราะในโลกที่กล่าวนี้ย่อมมีพร้อมมูลบริบูรณ์ด้วยสิ่งที่มีคุณและโทษ พระบรมศาสดาทรง    ชักชวนให้มาดูโลก เพื่อให้รู้จักสิ่งที่เป็นจริง จักได้ละสิ่งที่เป็นโทษไม่ข้องติดอยู่ในสิ่งที่เป็นคุณ
๒.	๒.๑	บุคคลเช่นไรชื่อว่าหมกอยู่ในโลก ?
	๒.๒	ผู้หมกอยู่ในโลกได้รับผลอย่างไร ?
๒.	๒.๑	บุคคลผู้ไร้พิจารณา ไม่หยั่งเห็นโดยถ่องแท้ ย่อมเพลิดเพลินในสิ่งอัน    ให้โทษ  ย่อมระเริงจนเกินพอดีในสิ่งอันอาจให้โทษ ย่อมติดในสิ่งอันเป็นอุปการะ  ชื่อว่าหมกอยู่ในโลก
	๒.๒	ย่อมได้เสวยสุขบ้าง ทุกข์บ้าง อันสิ่งนั้น ๆ พึงอำนวย แม้สุขก็เป็นเพียง     สามิส คือ มีเหยื่อเจือด้วยของล่อใจ เป็นเหตุแห่งความติด ดุจเหยื่อคือมังสะอันเบ็ดเกี่ยวไว้
๓.	๓.๑	นิพพิทาคืออะไร ?
	๓.๒	ปฏิปทาเครื่องดำเนินให้ถึงนิพพิทานั้นอย่างไร ?
๓.	๓.๑	นิพพิทา คือความหน่ายในทุกข์
	๓.๒	อย่างนี้คือ พิจารณาเห็นด้วยปัญญาว่า สังขารทั้งหลายทั้งปวงไม่เที่ยง     เป็นทุกข์ ธรรมทั้งหลายทั้งปวงเป็นอนัตตา ย่อมเกิดนิพพิทา เบื่อหน่ายใน ทุกขขันธ์ ไม่เพลิดเพลินยึดมั่นหมกมุ่นอยู่ในสังขารอันยั่วยวนเสน่หา
๔.	๔.๑	สังขาร ในอธิบายแห่งปฏิปทาของนิพพิทานั้น ได้แก่อะไร ?
	๔.๒	จะพึงกำหนดรู้สังขารนั้นโดยความเป็นอนัตตาด้วยอาการอย่างไร ?
๔.	๔.๑	ได้แก่ สภาพอันธรรมดาแต่งขึ้น โดยตรงได้แก่เบญจขันธ์ คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ อันธรรมดาคุมกันเข้าเป็นกายกับใจ
	๔.๒	ด้วยอาการอย่างนี้ คือ      ๑) ด้วยไม่อยู่ในอำนาจ หรือด้วยฝืนความปรารถนา      ๒) ด้วยแย้งต่ออัตตา      ๓) ด้วยความเป็นสภาพหาเจ้าของมิได้      ๔) ด้วยความเป็นสภาพสูญ คือว่าง หรือหายไป      ๕) ด้วยความเป็นสภาวธรรมเป็นไปตามเหตุปัจจัย
๕.	๕.๑	วิปากทุกข์ได้แก่ทุกข์อย่างไร ?
	๕.๒	อิฏฐารมณ์ จัดเป็นทุกข์ด้วยหรือไม่ ?  ถ้าจัดได้ จัดเข้าในทุกข์หมวดไหน ?
๕.	๕.๑	ได้แก่ วิปฏิสารคือความร้อนใจ การเสวยกรรมกรณ์คือถูกลงอาชญา ความฉิบหาย ความตกยาก และความตกอบาย
	๕.๒	อิฏฐารมณ์ จัดเป็นทุกข์ด้วยเหมือนกัน จัดเข้าในหมวดสหคตทุกข์ ทุกข์ไปด้วยกัน
๖.	๖.๑	สมถภาวนา เป็นอุบายสงบระงับจิตอย่างไร ?
	๖.๒	คนที่มีจิตมักลืมหลง สติไม่มั่นคง ควรเจริญกัมมัฏฐานบทใด ?
๖.	๖.๑	สมถภาวนา เป็นอุบายเครื่องสำรวมปิดกั้นนีวรณูปกิเลส มิให้เกิด    ครอบงำ  จิตสันดานได้ ดังบุคคลปิดทำนบกั้นน้ำไว้มิให้ไหลไปได้ฉะนั้น และเป็นอุบายข่มขี่สะกดจิตไว้มิให้ดิ้นรนฟุ้งซ่านได้ ดังนายสารถีฝึกม้าให้เรียบร้อย ควรเป็นราชพาหนะได้ฉะนั้น
	๖.๒	ควรเจริญอานาปานัสสติ  เพราะอานาปานัสสติกัมมัฏฐานนี้เป็นที่สบายของคนที่เป็นโมหจริต
๗.	๗.๑	สันติแปลว่าอะไร ?  มีปฏิปทาที่จะดำเนินอย่างไร ?
	๗.๒	สันติเป็นโลกิยะ หรือโลกุตตระ ?
๗.	๗.๑	สันติ แปลว่า ความสงบ มีปฏิปทาที่จะดำเนินคือ ปฏิบัติสงบกาย    วาจา ใจ จากโทษเวรภัย ละโลกามิส คือเบญจพิธกามคุณ ๕ มีสันติเป็นวิหารธรรม
	๗.๒	สันติเป็นได้ทั้งโลกิยะ และโลกุตตระ
๘.	๘.๑	ผู้จะเจริญกายคตาสติกัมมัฏฐานพึงกำหนดอะไร ?
	๘.๒	เพราะเหตุใด ตจปัญจกกัมมัฏฐาน ท่านจึงเรียกว่า มูลกัมมัฏฐาน ?
๘.	๘.๑	พึงกำหนดพิจารณากายเป็นที่ประชุมแห่งส่วนน่าเกลียดข้างบนตั้งแต่พื้นเท้าขึ้นมา ข้างล่างตั้งแต่ปลายผมลงไป มีหนังหุ้มอยู่โดยรอบ ให้เห็นว่าเต็มไปด้วยของไม่สะอาดมีประการต่าง ๆ
	๘.๒	ที่เรียกว่ามูลกัมมัฏฐานนั้น เพราะเป็นกัมมัฏฐานเดิมที่กุลบุตรผู้มาบรรพชา ย่อมได้รับสอนกัมมัฏฐานนี้ไว้ก่อนจากพระอุปัชฌาย์ เหมือนดังได้รับมอบศัสตราวุธไว้สำหรับต่อสู้กับข้าศึก คือกามฉันท์ อันจะทำอันตรายแก่พรหมจรรย์
๙.	๙.๑	เจริญมรณัสสติอย่างไรจึงจะแยบคาย ?
	๙.๒	อะไรเป็นลักษณะของวิปัสสนาภาวนา ?
๙.	๙.๑	เจริญพร้อมด้วยองค์ ๓ คือ สติ ระลึกถึงความตาย ๑  ญาณ รู้ว่าความตายจักมีแก่ตน ๑  เกิดสังเวชสลดใจ ๑  เจริญอย่างนี้ จึงจะแยบคาย
	๙.๒	ความกำหนดรู้ว่า สังขารเป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา เป็นลักษณะของวิปัสสนาภาวนา
๑๐.	๑๐.๑	สมถะ กับ วิปัสสนา ให้ผลต่างกันอย่างไร ?
	๑๐.๒	เมื่อจะเจริญกัมมัฏฐานพึงปฏิบัติอย่างไร ?
๑๐.	๑๐.๑	ให้ผลต่างกันดังนี้ สมถะ ให้ผลอย่างต่ำ ทำให้ระงับนิวรณ์บางอย่างได้ อย่างสูง ทำให้    เข้าถึงฌานต่าง ๆ ได้  ส่วนวิปัสสนา ให้ผลอย่างต่ำ ทำให้ได้ปัญญาเห็นสัจจธรรม อย่างสูงทำให้ได้บรรลุอริยผล พ้นจากสังสารทุกข์
	๑๐.๒	พึงปฏิบัติอย่างนี้ ในชั้นต้นพึงศึกษาให้รู้ว่า กัมมัฏฐานชนิดไหนชั้นใด    ในกัมมัฏฐานนั้น ๆ มีความมุ่งหมายเหมือนกันหรือต่างกันอย่างไร ในที่นี้ควรศึกษาให้รู้กัมมัฏฐาน ๒ อย่างคือ       ๑) สมถกัมมัฏฐาน                    ๒) วิปัสสนากัมมัฏฐาน