ปัญหาการมองเห็นที่นอกเหนือจากปัญหาสายตา : Visual Information Processing Disorder(VIPD)

ปัญหาการมองเห็นที่นอกเหนือจากปัญหาสายตา : Visual Information Processing Disorder(VIPD)


บุตรหลานหรือคนที่ท่านรู้จักมีปัญหาเหล่านี้หรือไม่

    *

      น้องเคจำคำศัพท์ได้น้อยและช้า
    *

      สมศรีมีปัญหากับการอ่านแผนที่
    *

      น้องแมกซ์มีลายมืออ่านยาก
    *

      น้องเออ่านหนังสือได้ช้า
    *

      สมปองมีความลำบากในการอ่านกราฟ
    *

      ปราณีคิดสิ่งที่ซับซ้อนไม่ได้
    *

      นายดำมีความลำบากในการเดินในบ้านตัวเองในที่มึด
    *

      นายจันทร์มีความจำสั้น
    *

      สมหมายขับรถชนบ่อยเนื่องจากกะระยะไม่ค่อยถูก
    *

      มานะหาของที่ต้องการไม่ค่อยเจอ
    *

      น้องอรสับสนด้านซ้ายและขวา
    *

      น้องแพนด้าจดงานตามอาจารย์ไม่ค่อยทัน
    *

      น้องเคคิดช้าไม่ค่อยทันเพื่อน
    *

      น้องนัททำคะแนนวิชาคณิตศาสตร์ได้ต่ำ
    *

      น้องอาร์มขาดทักษะทางด้านกีฬา ฯลฯ

ถ้าท่านตอบว่าใช่ มีความเป็นไปได้ที่คนดังกล่าวจะมี “ความบกพร่องของการประมวลผลข้อมูลจากการมองเห็น”( Visual Information Processing Disorder, VIPD) ซึ่ง เป็นข่าวดีคือ ความบกพร่องเหล่านี้ อาจสามารถแก้ไขได้ถ้าได้รับการตรวจวินิจฉัยและแก้ไขอย่างถูกต้อง มีคนมากมายที่ประสบกับปัญหาดังกล่าวโดยไม่ทราบมาก่อนว่ามีวิธีแก้ไขหรือ ฝึกฝนทำให้สามารถดังกล่าวดีขึ้นได้ อนึ่ง ปัญหา VIPD เป็นปัญหาที่ไม่เกี่ยวข้องกับปัญหาสายตา ดังนั้นผู้ที่มีสายตาปกติ ก็อาจมีปัญหาVIPDได้ หรือผู้ที่มีปัญหาสายตา สั้น ยาว หรือเอียง ก็อาจจะไม่มีปัญหา VIPDก็ได้ อีกข้อที่สำคัญคือ การที่เด็กมีปัญหา VIPD ไม่ ได้หมายความว่าเด็กมีสติปัญญาต่ำแต่อย่างใด ในทางตรงข้าม เด็กที่มีความบกพร่องในการเรียนรู้จำนวนไม่น้อยมีสติปัญญาในเกณฑ์มาตรฐานและ บางคนเหนือกว่ามาตรฐานเสียด้วยซ้ำ


VIPD จัดเป็นปัญหาหนึ่งในกลุ่มของ ปัญหาความบกพร่องในการเรียนรู้ (Learning Disabilities) โดย ความบกพร่องในการเรียนรู้ เป็นชื่อเรียกโดยรวมของความผิดปกติที่ส่งผลต่อการเรียนรู้และทักษะด้านต่างๆ เช่น ด้านการพูด การฟัง การอ่าน การเขียน การสะกดคำ ความเป็นเหตุเป็นผล และการจัดการข้อมูล ฯลฯ อนึ่ง ความบกพร่องในการเรียนรู้ เป็นคำที่กว้างมาก และการที่เด็กมีความบกพร่องในการเรียนรู้ ไม่ได้หมายความว่าเด็กมีสติปัญญาต่ำแต่อย่างใด ในทางตรงข้าม เด็กที่มีความบกพร่องในการเรียนรู้ จำนวนไม่น้อยมีสติปัญญาในเกณฑ์มาตรฐานและบางคนเหนือกว่ามาตรฐานด้วยซ้ำ ตัวอย่างชนิดของ ความบกพร่องในการเรียนรู้ เช่น Visual Information Processing Disorders(VIPD), Auditory Information Processing Disorders(ความบกพร่องการประมวลผลข้อมูลจากการฟัง), Dyslexia(ความบกพร่องทางการอ่าน), Aphasia(ความบกพร่องทางการพูดและภาษา), Dysgraphia(ความบกพร่องทางการเขียน), Dyscalculia(ความบกพร่องทางการคำนวณ), Dyspraxia(ความบกพร่องทางการเคลื่อนไหว) ฯลฯ


ความ บกพร่องในการเรียนรู้ เป็นเรื่องที่ใหญ่และใหม่สำหรับประเทศไทย โดยประมาณการ มีเด็กที่มีปัญหาความบกพร่องในการเรียนรู้อย่างใดอย่างหนึ่ง ประมาณ 5-10 เปอร์เซ็นต์ ซึ่งเป็นอัตราที่สูงพอสมควร (ในอดีต เด็กกลุ่มนี้มักถูกมองว่าเป็นเด็กซน ไม่ตั้งใจเรียน ไม่มีสมาธิ เรียนไม่เก่ง ฯลฯ) อย่างไรก็ดี เมื่อพิจารณาโดยละเอียดแล้วพบว่า สาเหตุสำคัญอย่างหนึ่งที่เป็นต้นเหตุของความบกพร่องในการเรียนรู้ คือ Visual Information Processing Disorders (VIP Disorders) เนื่องจากการเรียนรู้ของคนกว่า 80% มาจากการมองเห็น ดังนั้น VIP Disorders จึงเป็นปัญหาที่ได้รับความสนใจอย่างมากในต่างประเทศ


Visual Information Processing (VIP) คือกลุ่มของทักษะ(ที่เกี่ยวข้องกับการรับรู้ภาพ) ที่ ใช้สำหรับนำข้อมูลภาพที่ได้รับรู้มาทำการผสมผสานกับการรับรู้ด้านอื่นและการ ทำงานของสมองขั้นสูง โดยสามารถอธิบายให้เข้าใจง่ายคือ การเห็นของมนุษย์ คือการรับรู้ภาพ(Visual sensation) โดยหลังจากการรับรู้ภาพแล้ว สมองของเรามีการนำภาพที่รับรู้ไปเป็นข้อมูลเพื่อทำงานต่ออีกหลายขั้นตอน(Processing) ยก ตัวอย่างเช่น การอ่าน เมื่อเราเห็นตัวหนังสือแล้ว สมองของเรายังต้องแปลผลจากการเห็น เทียบกับความทรงจำด้านคำศัพท์ที่อยู่ในสมอง ว่าศัพท์แต่ละคำมีความหมายว่าอย่างไร และเมื่อมารวมกันเป็นประโยคแล้ว มีความหมายอย่างไร ทำให้เราเกิดความเข้าใจในตัวอักษรที่เห็น หรือการเขียนหนังสือลงบนกระดาษ ขั้นตอนการทำงานของสมองคือต้องแปลความคิดหรือสิ่งที่ต้องการเขียนเป็นคำพูด และแปลจากคำพูดเป็นตัวอักษรแต่ละตัว(คือรูปภาพของตัวอักษร) ก่อน ที่จะสั่งการให้มือเขียนตัวอักษรอย่างที่ต้องการลงในกระดาษโดยควบคุมกล้าม เนื้อนิ้วมือเพื่อให้ลากเส้นดินสอไปในทิศทางที่เราต้องการ เกิดเป็นตัวหนังสือต่างๆ เป็นต้น โดยทักษะทาง VIP มี แบ่งแยกย่อยได้มากมาย ซึ่งถ้ามีทักษะใดทักษะหนึ่งบกพร่องหรือผิดปกติ ก็จะทำให้การทำงานที่ต้องอาศัยทักษะนั้นๆเป็นไปได้อย่างไม่ดีเท่าที่ควร อนึ่ง ทักษะต่างๆที่บกพร่องสามารถทำการฝึกฝนให้ดีขึ้นได้ ดังนั้น ถ้าเราสามารถระบุได้ว่าทักษะใดของเด็กบกพร่องไป และทำการพัฒนาทักษะที่บกพร่องนั้นขึ้นมา จะทำให้เด็กสามารถทำกิจกรรมที่ต้องอาศัยทักษะนั้นๆได้ดีขึ้นด้วย


การระบุว่าเด็กคนหนึ่งมีความบกพร่องของทักษะต่างๆหรือไม่ สามารถทำได้โดยใช้แบบทดสอบ VIP ซึ่งประกอบด้วยแบบทดสอบย่อยสำหรับทดสอบทักษะต่างๆ โดยขั้นตอนการทำการทดสอบโดยย่อเป็นดังนี้

   1.

      ก่อนทำการทดสอบ เด็กควรผ่านการทดสอบอื่นๆมาแล้วดังนี้

          o

            ทดสอบ VA, วัดสายตา
          o

            ทดสอบการมองสองตา(Binocular vision, Accommodation, Vergence)
          o

            คัดกรองปัญหาโรคตาเพื่อส่งต่อไปยังจักษุแพทย์

   2.

      เลือกแบบทดสอบ โดยพิจารณาจากข้อมูลที่ได้จากการซักประวัติ การตรวจตา การสังเกต ฯลฯ
   3.

      ทำการทดสอบแต่ละแบบทดสอบ

          o

            แต่ละแบบทดสอบ อาจมีหลายแบบทดสอบย่อย (ดูรายละเอียดของแต่ละแบบทดสอบในส่วนต่อไป)
          o

            ทำแต่ละแบบทดสอบย่อยจนครบ ตามขั้นตอนรายละเอียดการทำการทดสอบของแต่ละแบบทดสอบย่อย
          o

            เมื่อทำการทดสอบครบทุกแบบทดสอบย่อยแล้ว ทำการคิดและรวมคะแนนตามวิธีของแต่ละแบบทดสอบ
          o

            นำคะแนนที่ได้ มาเปรียบเทียบกับค่ามาตรฐาน เพื่อดูว่าคะแนนที่เด็กทำได้ อยู่ในช่วงใดเมื่อเทียบกับเด็กที่มีช่วงอายุเดียวกัน

   4.

      ทำการประเมินผลการทดสอบ และวางแผนการรักษาถ้าจำเป็น


แบบทดสอบที่เกี่ยวข้องกับ VIP ที่นิยมใช้มีดังนี้

   1.

      Visual Spatial Skills
         1.

            กิจกรรมที่เกี่ยวข้อง
                *

                  การทำงานร่วมกันของกล้ามเนื้อมัดต่างๆ การทรงตัว และการรับรู้ทิศทาง
                *

                  Bilateral Integration รับรู้ทั้งสองด้านของร่างกาย
                *

                  Laterality รับรู้และแยกแยะระหว่างสิ่งที่อยู่ด้านซ้ายและขวาของร่างกาย
                *

                  Directionality แยกแยะระหว่างด้านซ้ายหรือด้านขวา สำหรับสิ่งที่อยู่ห่างตัวออกไป
   2.

      Non-motor Visual Processing
         1.

            Visual Discrimination Skills
                *

                  ความสามารถในการแยกแยะความแตกต่างระหว่างสิ่งสองสิ่งหรือมากกว่าได้
                *

                  กิจกรรมที่เกี่ยวข้อง
                      o

                        เห็นความแตกต่างของตัวอักษรหรือคำ เช่น ระหว่าง “บ / ป” “บก / กบ”
                      o

                        รู้ถึงความแตกต่างของวัตถุ ทั้งรูปร่าง สี ขนาด ลวดลาย ฯลฯ
                      o

                        สามารถแยกแยะและบอกรายละเอียดของ ตาราง กราฟ และรูปภาพได้
         2.

            Visual Figure-Ground skills
                *

                  ความสามารถในการแยกแยะวัตถุออกจากพื้นหลังได้
                *

                  กิจกรรมที่เกี่ยวข้อง
                      o

                        เห็นป้ายจราจร “หยุด” จากถนนที่มีการจราจรคับคั่งและมีป้ายต่างๆมากมาย
                      o

                        หาคำที่ต้องการจากตัวหนังสือ 1 หน้า
                      o

                        หาสิ่งของบนโต๊่ะท่ามกลางสิ่งของมากมาย
         3.

            Visual Closure
                *

                  ความสามารถในการจินตนาการรูปร่างทั้งหมด เมื่อสามารถเห็นได้เพียงบางส่วน
                *

                  กิจกรรมที่เกี่ยวข้อง
                      o

                        รู้ถึงคำคำนั้น จากการมองผ่านเพียงชั่วขณะเดียว
                      o

                        รับรู้วัตถุได้ แม้เพียงได้มองเพียงส่วนใดส่วนหนึ่ง
         4.

            Visual Spatial Relationship
                *

                  ความเข้าใจความสัมพันธ์ของตำแหน่งวัตถุต่างๆรอบๆตัว
                *

                  กิจกรรมที่เกี่่ยวข้อง
                      o

                        เขียนลายมืออ่านง่าย
                      o

                        รับรู้คำและตัวเลขเป็นหน่วยย่อยที่แยกจากกัน
                      o

                        รับรู้ระยะทาง ไกล้ ไกล
         5.

            Visual Memory & Visualization
                *

                  ความจำได้ในสิ่งที่เคยเห็นแล้ว
                *

                  กิจกรรมที่เกี่ยวข้อง
                      o

                        ความทรงจำทั้งระยะสั้นและระยะยาว
                      o

                        ความทรงจำเหตุการณ์ต่อเนื่องและเหตุการณ์ที่เกิดพร้อมๆกัน
                      o

                        จำตัวอักษรและคำได้
                      o

                        สามารถจำแผนที่และเปลี่ยนกลับไปกลับมาระหว่างแผนที่และคำอธิบายได้
                      o

                        สามารถจำทางที่เดินได้เมื่อต้องเดินในที่มึด เช่น ลุกไปเข้าห้องน้ำตอนกลางคืนโดยไม่ได้เปิดไฟ
                      o

                        รู้ถึงรูปร่างทั้งหมดของสิ่งนั้นๆ แม้ว่าจะเห็นเพียงบางส่วน เช่น เห็นรถประจำทาง
   3.

      Visual Motor Processing
         1.

            Fine Motor
                *

                  ความสามารถในการควบคุมมือ ทำงานที่มีความละเอียด
                *

                  กิจกรรมที่เกี่ยวข้อง
                      o

                        สามารถบังคับการเขียนให้เป็นได้ตามต้องการ
                      o

                        สามารถทำงานฝีมือที่มีความละเอียด ประณีตได้
         2.

            Visual-Motor Integration
                *

                  ความสามารถในการใช้ทักษะทาง Non-motor และ Fine motor พร้อมกันเพื่อทำงานบางสิ่ง
                *

                  กิจกรรมที่เกี่ยวข้อง
                      o

                        การเขียนหนังสือ
                      o

                        การวาดรูป
                      o

                        การต่อตัวต่อเล็กๆ
                      o

                        การทำงานศิลป งานฝีมือเล็กๆ
         3.

            Visual Processing Speed
                *

                  ความสามารถในการทำงานที่เกี่ยวข้องกับการมองเห็นได้อย่างรวดเร็ว
                *

                  กิจกรรมที่เกี่ยวข้อง
                      o

                        การอ่านหนังสือได้เร็ว
                      o

                        การเขียนหนังสือได้เร็ว
                      o

                        การวาดรูปได้เร็ว
                      o

                        การรับรู้และเข้าใจรูปภาพต่างๆได้เร็ว
                      o

                        การทำงานให้เสร็จได้ดีในเวลาที่จำกัด
   4.

      Visual Attention(Impulsive/Reflective)
                *

                  ความสามารถในการคิดแก้ไขปัญหา แทนที่จะเดาสุ่ม
                *

                  กิจกรรมที่เกี่ยวข้อง
                      o

                        การทำงานที่ต้องใช้ความคิด
                      o

                        การแก้ปัญหาโจทย์คณิตศาสตร์
                      o

                        การคิดวิเคราะห์ข้อมูลก่อนการตอบหรือแก้ปัญหา
   5.

      Eye Movements
                *

                  ความสามารถในการบังคับตาให้จับภาพและกรอกตาได้อย่างรวดเร็ว แม่นยำ
                *

                  กิจกรรมที่เกี่ยวข้อง
                      o

                        การอ่านหนังสือ
                      o

                        การเล่นกีฬาที่มีการมองและความเร็วมาเกี่ยวข้อง เช่น ฟุตบอล เทนนิส บาสเกตบอล ปิงปอง ฯลฯ



จากการทดสอบย่อยที่กล่าวมา จะเห็นว่า VIP มี ความเกี่ยวข้องกับการเรียนรู้และกิจกรรมอย่างหลากหลาย โดยการทำการทดสอบและบำบัดผู้ที่มีปัญหาเหล่านี้ ยิ่งทำได้เร็วจะยิ่งเป็นผลดีเท่านั้น

หมายเหตุ

    *

      การบำบัดจะได้ผลดี เมื่อความผิดปกติที่ยกตัวอย่างมาจากความบกพร่องของ VIP เท่านั้น ไม่รวมถึงจากสาเหตุอื่นเช่น ผู้ที่เป็นโรคที่มีผลต่อความสามารถในการเรียนรู้เช่น Down Syndrome ผู้ได้รับบาดเจ็บทางสมอง ผู้พิการหรือผู้ที่เป็นโรคที่เป็นอุปสรรคต่อการทำกิจกรรมต่างๆ ฯลฯ
    *

      ก่อนตรวจ VIP ต้องแยกปัญหาอื่นๆออกจากปัญหา VIP ก่อนทุกครั้ง เช่น ปัญหาสายตา โรคตา ปัญหาการมองสองตา ปัญหาทางจิต ฯลฯ



ขอขอบคุณ อาจารย์ Andrya H. Lowther และ School of Optometry, Indiana University